Turystyka industrialna - charakterystyka wybranych obiektów

Muzeum Górnictwa Węglowego

4 grudnia 1979 roku w wyniku starań grona pasjonatów górnictwa odbyła się w Zabrzu pierwsza wystawa eksponatów przekazanych miastu przez Związkowe Muzeum Górnicze w Sosnowcu. Dwa lata później oficjalnie powołano do życia Muzeum Zabrzańskie, które z początku było jedynym państwowym muzeum górnictwa w Polsce. Muzeum mieści się w budynku dawnego starostwa (Zdjęcie 1), który został wzniesiony w 1874 roku. Eklektyczna budowla, w 1906 roku została przeprojektowana przez niemieckiego architekta Arnolda Hartmanna. Najciekawsze elementy wnętrza to dwukondygnacyjna sień, z drewnianą klatką schodową, pod którą umieszczony jest duży kominek (Zdjęcie 2) oraz Sala Witrażowa (dawniej sala posiedzeń Sejmiku Powiatowego) z oryginalnym drewnianym sklepieniem (Zdjęcie 3).

Zdjęcie 1

Muzeum Górnictwa Węglowego
Źródło: fotografia własna

Zdjęcie 2

Klatka schodowa z kominkiem
Źródło: fotografia własna

Zdjęcie 3

Sala Witrażowa z drewnianym sklepieniem
Źródło: fotografia własna

Zbiory Muzeum liczą ponad 31 tysięcy eksponatów. Większość z nich to górnicze urządzenia techniczne, które pogrupowane zostały według poszczególnych działów: urabiania, odwadniania, transportu, oświetlenia, wentylacji, miernictwa czy łączności, a każdy dział zorganizowany jest w sposób chronologiczny. Dzięki temu można poznawać rozwój techniki górniczej od prostych urządzeń do nowoczesnych skomplikowanych maszyn. Muzeum posiada bogate zbiory archiwalne oraz kolekcję geologiczną (skamieliny i odciski z okresu karbońskiego). Bardzo ciekawą częścią wystawy jest ukazanie tradycji i kultury górniczej poprzez ekspozycję instrumentów muzycznych, umundurowania, rzeźb i obrazów przedstawiających patronkę górników, czy odtworzonych wnętrz mieszkalnych "kopaczy śląskich". Opisane wystawy zilustrowane Zdjęciami 4 - 12, są stale dostępne dla zwiedzających. W licznych pomieszczeniach dawnego starostwa muzealia prezentowane są według następujących tematów [43, s. 2 - 21; 44]:

- Dzieje techniki w polskim górnictwie węglowym - największa ekspozycja poszczególnych działów górnictwa przedstawiająca rozwój techniki górniczej począwszy od neolitycznego górnictwa krzemiennego. W zbiorach znajduje się unikat w skali europejskiej - fragment systemu pomp służących do odwadniania kopalni z XVIII wieku,

- Łączność kopalniana - wystawa podkreślająca specyfikę i znaczenie łączności w kopalni, polegającej nie tylko na komunikacji wzrokowej czy akustycznej, ale także aromatycznej. Znajduje się tu centrala dyspozytorska oraz liczne gongi , "buczki" i telefony,

- Z górniczą lampą przez wieki - bogaty zbiór lamp stosowanych od początków istnienia kopalń: lampy wskaźnikowe, kaganki, lampy olejowe, karbidowe czy akumulatorowe,

- Kopaliny ziem polskich - zbiór występujących w Polsce minerałów - rud metali, skał budowlanych, surowców chemicznych i kamieni półszlachetnych, obrazowo przedstawionych na elektronicznej mapie,

- Węgiel jako surowiec chemiczny - chemiczna przeróbka węgla na różnego rodzaju substancje i produkty, przedstawiona na "drzewie genealogicznym węgla",

-Węgiel źródłem energii - dokumentacja techniczna z XVIII wieku ukazująca wpływ wynalezienia maszyny parowej na rozwój górnictwa (pompy, lokomotywy i maszyny wyciągowe działające na silnik parowy umożliwiły wydobycie węgla z głębiej położonych pokładów),

- W kręgu myśli i talentu. Uczeni i szkolnictwo górnicze w Polsce - przedstawienie portretów ludzi, którzy wnieśli swój wkład w rozwój górnictwa w Polsce. Od księdza Stanisława Staszica (pierwszy opis geologiczny ziem polskich - "O ziemiorództwie Karpatów", po Romana Riegera, Jana Samsonowicza, czy Karola Bohdanowicza,

- Izba i kuchnia górnicza, wnętrza mieszkalne z przełomu XIX i XX wieku - życie codzienne rodziny górniczej z początków XX wieku przedstawione przez zgromadzone w kuchni i pokoju sprzęty gospodarstwa domowego: meble, naczynia, serwety, makatki,

- U górnika gro muzyka - instrumenty używane przez górnicze orkiestry: trąby, bębny, terkotki, drumle, szałamaje i liry zaprezentowane w ciekawy sposób - z podkładem muzycznym (melodie górnicze) i fotograficznym (fototapeta przedstawiająca paradę górniczą),

- Górnicze stroje- wystawa przedstawiająca specyficzne stroje i insygnia górnicze (kilofki sztygarskie, szpady), które podkreślają rangę zawodu i oddają jego hierarchię,

- Barbara Święta o górnikach pamięta - wykonane w różnych technikach (obrazy, rzeźby w węglu, sztandary) przedstawienia Św. Barbary, patronującej zawodom niebezpiecznym,

- Od kilofa i łopaty do maszyn zespołowych - ekspozycja kombajnów górniczych i elektrycznych lokomotyw z wagonikami do przewozu pracowników i transportu węgla, usytuowana wewnątrz i na dziedzińcu Muzeum.

Zdjęcie 4 - Ekspozycja lamp górniczych.
Zdjęcie 5 - Kaganek górniczy.
Zdjęcie 6 - Gips lodowaty - krystaliczny wytworzony w szczelinie węgla.
Zdjęcie 7 - "Drzewo genealogiczne węgla".
Zdjęcie 8 - Lira - instrument używany w orkiestrze górniczej.
Zdjęcie 9 - Instrumenty na tle zdjęcia orkiestry górniczej.
Zdjęcie 10 - Ekspozycja strojów górniczych.
Zdjęcie 11 - Narzędzia mechaniczne do wiercenia otworów i drążenia chodników (XIX-XX w.)
Zdjęcie 12 - Fragment podziemnego chodnika.
Źródło: fotografie własne

Muzeum Górnictwa Węglowego organizuje wystawy czasowe. Ostatnia, zatytułowana "Górnikom na ratunek", odbyła się wiosną 2006 roku, co udokumentowane zostało Zdjęciami 13 - 17. Na dużej przestrzeni pomieszczeń muzealnych zaprezentowane zostały urządzenia i aparaty tlenowe (tzw. ucieczkowe), od początków górnictwa do chwili obecnej, wykorzystywane w ratownictwie górniczym. Zagrożenia w kopalni to poza tąpnięciami, zawałami i gazami, zatopienia wyrobisk, pożary, wybuchy oraz liczne wypadki przy pracy. W przeszłości wypadki były z pewnością o wiele częstsze i trudniej było ratować ludzi posiadając ciężki, niedoskonały sprzęt.

Ciekawym przykładem jest aparat tlenowy typu König. Ratownik zakłada skórzany hełm, który połączony jest gumowym wężem z miechem. Miech obsługiwany przez drugą osobę znajduje się w ważącej 41 kg drewnianej skrzyni. Długość gumowych węży pozwala dostarczyć powietrze na odległość 400 m. Na szczycie hełmu jest wentyl, którym uchodzi nadmiar powietrza [45].

Zdjęcie 13 - "Górnikom na ratunek" - najstarszy zestaw do tłoczenia powietrza
Zdjęcie 14 - Nowsze typy aparatów do tłoczenia powietrza
Zdjęcie 15 - Nowsze typy aparatów tlenowych
Zdjęcie 16 - Nowoczesne urządzenie ratownicze
Zdjęcie 17 - Aparat tlenowy typu König

autor - Izabela Latos